Timur Han

Timur

Timur (Çağatayca: تیمور – Tēmōr, demir) batıda bilinen ismiyle Timurlenk Büyük Timur İmparatorluğu’nun kurucusudur.

Timur (Çağatayca: تیمور - Tēmōr, demir) batıda bilinen ismiyle Timurlenk Büyük Timur İmparatorluğu’nun kurucusudur.

Türk bir aileden gelen Timur, Babası “Muhammed Taragay” bir Moğol aşireti olanBarlasların lideriydi, annesi tarafından moğol olmadığı için Han ünvanı yerine Emir ünvanını kullanırdı.

Hayatı

Timur

1336 senesinde Maveraünnehir’de Semerkand’la Belh arasında Keş (diğer adıyla Şehrisebz) kasabasında doğdu. Timur, babasının vefatından sonra emirler arasında geçimsizlikler yüzünden memlekette anarşinin hâkim olması üzerine siyâsete karıştı. Mâveraünnehir Hâkimi Emir Hüseyin ile birlikte Doğu Türkistan Hükümdarı Tuğluk Timur’a karşı mücadele verdiler. Türk dilini ve kimliğini benimsemiştir. Ayrıca Türk-Fars geleneklerini(örnein divan teşkilatı) devlete ve günlük yaşamda benimsetmiştir. Saltanatı sırasında Türk edebiyatı büyüme ve gelişme göstermiştir. Çağatay Türkçesini Farsça ile birikte resmi dil haline getirimiştir.

Askeri Hayatı

Timur, 1360′ta Maveraünnehir’de önemli bir üne sahip oldu. Çağatay Hanlığında önemli bir başarı kazandı vekendi imparatorluğunu kurdu.
1369’da, Emir Hüseyin ile arası açılan Timur, onun ölümünden sonra Mâverâünnehir’e tek başına hâkim oldu ve Semerkand’a gelerek tahta çıktı. Timur, yedi senede İran’ı hakimiyeti altına aldı. Azerbaycan, Irak-ı Acem ve Irak-ı Arab’ı ele geçirdi. Yine 1371 ve 1379 yıllarında yaptığı seferlerle Harezm’i kendine bağladı. Timur, 1389’a kadar beş sefer yaparak Uygurları itaat altına aldı. Mülteci Altınordu Prensi Toktamış’a yardım edip, destekleyerek Altınordu hükümdarı yaptı. Toktamış Han, Emir Timur’a ihanet edince, 1390 ve 1391’de onu iki kere mağlup etti. İtil Irmağı doğusuna hâkim oldu.

Daha sonra Hindistan üzerine de sefer açıp, 1399’da Kuzey Hindistan’ı zaptetti. Yaptığı bütün savaşları kazanan Emir Timur,1400′de Ermenistan ve Gürcistanı,1401-1402’de Suriye’yi aldı.Halep ve Şam’ı da aldıktan sonra Memlüklüleri bozguna uğrattı ve1401 Haziranında Bağdat’ı ele geçirdi. Daha sonra Yıldırım Bayezidile yaptığı 1402 Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını hakimiyeti altına aldı ve Osmanlıda 12 yıl sürecek Fetret Devri’nin başlamasına neden oldu. Böylece Çin’e ve Delhi’ye kadar bütünAsya’yı, Irak, Suriye ve İzmir’e kadar Anadolu’yu aldı. 200.000 kişilik bir ordunun başında Çin’e sefere giderken Şubat 1405’te Sir Derya yakınlarındaki Otrar’da öldü.

Timur-Devleti-1405

Timur Minyatur

Hizmetleri ve mirası

Timur, pek çok medrese ve kütüphane yaptırdı. Bilhassa Semerkant şehrini imar etti. Burada pek çok sanat eserleri yaptırarak, Semerkant’ı örnek ve zengin bir şehir hâline getirdi. Tüzükât-ı Tîmûr adıyla yasalar çıkardı ve kendi tarihini kendi yazdı. Çağatay dilinde yazdığı bu kitaplarFarsça’ya ve Avrupa dillerine de tercüme edildi. Avrupa edebiyatında kendisine geniş yer verilmiş, 16. yüzyıldan itibaren hakkında pek çok eser neşredilmiştir. Bu eserlerin pek çoğunda Timur’dan iyi kalpli ve büyük hükümdar olarak bahsedilmektedir.

Timur öncesinde Türkistan Türkleri göçebeydi. Timur, Mâverâünnehr’i şehirleştirdi. Obaları iskan etti. Su kanalları inşasıyla toplumu tarıma geçirdi. Büyük şehirleri ticâret yollarına bağladı. Fetihleriyle âlimleri, sanatkarları Orta Asya’ya topladı. Ayrıca Timur bizzat komuta ettiği hiç bir savaşı kaybetmemiştir.
Timur, Teftazani gibi âlimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi.
Zamânında Fadlullah-ı Hurûfî tarafından kurulan ve Hurûfîlik adı verilen fırka mensupları yayılmaya başladı. Kendisini tanrı îlân ederek bütün dinleri reddeden, Fadlullah’ı, oğlu Miranşah’a emir vererek 1393’te öldürttü. Tekkelerini dağıttı. İslam ülkelerindeki bu kişilerin çoğunu uzaklaştırdı.

Timur ordusunda bulunan süvariler
Kaynak: Medieval Warriors, The Age of Tamerlane, Osprey Publishing, Spain, 2004, s 5

Timur’u tahtında otururken gösteren bir minyatür
Kaynak: Hayat Tarih Mecmuası, Ağustos 1967, s 23

Timur’un Ağustos 1403’de Gortin Kalesini kuşatması esnasında gösteren minyatür
Kaynak: Orjinali Zafername’de olan Turks: A Journey of a Thousand Years, Royal Academy of Arts, London 2005, s 219 isimli kitapta tekrar basılan minyatür.

Ağustos 1401’de Timur Bağdatı alırken gösteren minyatür
Kaynak: Orjinali Zafername’de olan Turks: A Journey of a Thousand Years, Royal Academy of Arts, London 2005, s 219 isimli kitapta tekrar basılan minyatür.

Timur tahtında bir eğlenceyi izlerken
Kaynak: Orjinali Zafername’de olan Turks: A Journey of a Thousand Years, Royal Academy of Arts, London 2005, s 220 isimli kitapta tekrar basılan minyatür.

Timur ve Altınordu devleti hakanı Toktamış Han arasındaki muharebeyi gösteren minyatür. Minyatürün üst kısmında alt üzerinde mavi kıyafetli mızraklı Timur, Cengiz Han soyundan geldiği için kendisine üstünlük taslayan Altınordu Hakanı Toktamışı bir seri muharebe sonucu 1396’da tamamen yenmeyi başarmıştır.
Kaynak: Turks: A Journey of a Thousand Years, Royal Academy of Arts, London 2005, s 204

1398’de Delhi’yi ele geçiren Timur’un , bu başarısından sonra düzenlediği ziyafet ve kutlamalar.
Kaynak: Turks: A Journey of a Thousand Years, Royal Academy of Arts, London 2005, s 218

Mezarının açılması

Timur’un mezarı Gur Emir

19 Haziran 1941′de Sovyet antropolog Mikhail Gerasimov, Timur’un bedenini inceledi. Ancak Timur’un mezarını açmadan önce protestolarla karşılaşmıştı ve mezarın lanetli olduğuna dair geniş bir inanış vardı. Anıt mezarında her kim olursa olsun Timur’un mezarını deşerse ülkesine savaş şeytanlarının dolacağını söyleyen bir yazı vardı. Gerasimov mezarı açtıktan 3 gün sonra 22 Haziran 1941′de Nazi Almanyası Sovyetler Birliğine savaş ilan etti.