| TARİHTE TÜRKLER |
|
BEYLİKLER DÖNEMİ
Türkiye
Selçuklularının Moğol tahakkümüne girmesinden sonra uc beyleri daha
bağımsız hareket etmeye başlamıştır. Bu dönemde hem otoritesi kalmayan
Selçuklulara hem de Moğollara karşı mücadele edilmiştir. Anadolu’daki
İlhanlı hâkimiyetinin zayıflamasıyla birlikte Türkmen beyleri
bulundukları bölgelerde bağımsızlığını ilân etmişler ve kendi
beyliklerini kurmuşlardır. Bu döneme Beylikler Dönemi adı da
verilmektedir.
Selçukluların zayıflamaya başlamasıyla
ortaya çıkmaya başlıyan Beylikler, İlhanlı hâkimiyetinin bitmesiyle
beraber tam bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Uclarda yer almaları
sebebiyle Anadolu’nun Türkleşmesinde büyük hizmetleri vardır. Onlardan
kalan kültür mirası, şehirlerimizi süsleyen eserler, günümüze kadar
ulaşmıştır. Anadolu Türk birliğini sağlamak için bu beylikler birleriyle
mücadele etmişlerdir. Nihayet Osmanlı Beyliği gittikçe güçlenerek,
birliği sağlamıştır.
Başlangıçta
en küçük beyliklerden biri olan Osmanlıların bu denli büyümesi,
bulundukları coğrafya ve güttükleri siyasetle ilgilidir. Söğüt ve
Domaniç arasında kurulan Osmanlılar, Bizans ile savaşarak itibarını
artırırken, diğer beylikler zamanla uc olmaktan çıkmışlardır. Bu sebeple
genişleme imkânını bulamamışlar ve birbirleriyle mücadele etmişlerdir.
1- KARAMANOĞULLARI (1256-1487)
Oğuzların
Afşar boyuna mensuptular. Selçuklu Sultanı I.Alaaddin Keykubad
tarafından İç-İl’e yerleştirilmişlerdi. Nure Sofı’dan sonra oğlu Karaman
Bey, Afşarların lideri olmuş ve kurulan beylik onun adını almıştır.
1256’da Ermenek tarafında kurulan beylik Moğollara ve Selçuklulara karşı
amansız mücadelelere girişmiştir. Karamanoğlu Mehmet Bey, Selçuklulara
isyan eden Hatiroğlu ve Şehzade Cimri ile iş birliği yapmış;
Selçuklular’ın elinden Konya’yı alarak, Cimri’yi (Siyavuş) tahta
oturtmuş idi. Mehmet Bey, Farsça konuşan devlet adamlarına ve Moğollara
tepkisini göstermek için, Türkçeyi resmî dil ilân etmesiyle
tanınır.İlhanlıların yıkılmasından sonra Karamanoğulları beyliği gücünü
daha da artırmış, bölgedeki diğer beylikler ve özellikle Osmanlılarla
mücadele etmiştir.
İlk Osmanlı-Karaman mücadelesi
Alaaddin Ali Bey zamanında başlamış (1361) ve beyliğin sonuna kadar
devam etmiştir. Fatih tarafından kesin olarak itaat altına alınan
Karamanoğulları (1473), daha sonra oluşturulan Karaman Eyaleti ile
merkeze bağlanmıştır (1487). Karamanoğulları Beyliği, Osmanlıların en
güçlü rakibi idi.
Kendilerini, Selçuklular’ın mirasçısı
olarak görmekteydiler. Bunu gerçekleştirmek için Osmanlılara karşı
Timur, Memlûkluler ve Bizans ile iş birliği yapmaktan çekinmemişlerdir.
Karamanoğullarının Türk tarihindeki yeri büyüktür. Onlar her dönemde
hürriyet ve bağımsızlığın sembolü oldular. Anadolu’nun Türkleşmesine ve
Türk kültürünün gelişmesine hizmet ettiler. Ermenek, Konya, Karaman,
Niğde vb. şehirleri büyük eserlerle âdeta süslemişlerdir.
2- GERMİYANOĞULLARI (1300-1429)
Germiyanlı
Türkmenleri önceleri Malatya civarında iken, I.Alaaddin Keykubad
zamanında Kütahya havalisine göç etmişlerdir . Germiyan aşiretinin reisi
Alişir Bey ve oğulları Selçukluların hizmetinde bulunmuştur. I.Yakup
Bey zamanında Kütahya merkez olmak üzere Kula, Simav ve Denizli
çevresinde Germiyan Beyliği kurulmuştur (1300). I.Yakup Bey zamanında
Germiyanoğulları sınırlarını Ege’ye kadar genişletmiş; Bizans’ı vergiye
bağlamışlardır. I .Yakup Bey’in ölümüyle Aydınoğulları, Saruhanoğulları,
Karesioğulları gibi yeni beylikler ortaya çıkmıştır. Germiyan Beyleri,
Osmanlılarla yakın ilişkiler kurmuşlardır. Germiyan Beyi Süleyman Şah’ın
kızı Devletşah Hatun, şehzade Yıldırım Bayezid ile evlenmiş; çeyiz
olarak Simav, Emet ve Tavşanlı ve çevresi Osmanlılara bırakılmıştır.
Ancak I.Murad’ın Kosova’da şehit
düşmesi üzerine II.Yakup Bey anlaşmayı bozdu. Yıldırım Bayezid bunun
üzerine kayın pederini hapsederek ülkesini topraklarına kattı (1390) .
Osmanlıların Ankara Savaşı’nda yenilmesinden sonra Timur, diğer
beylikler gibi, Germiyanoğulları beyliğini de tekrar
canlandırmıştır(1402). II.Yakup Bey yeniden beyliğin başına geçtiyse de,
yerine geçecek evlâdı olmadığından, ülkesini Osmanlılara vasiyet etti.
Ölümünden sonra Germiyan Beyliği Osmanlılar tarafından ilhak edildi
(1429). Batı Anadolu’nun önemli şehirlerinden olan Kütahya, sonraları
Anadolu Eyaletinin merkezi yapılmıştır.
3- SARUHANOĞULLARI (1300-1410)
Germiyanoğulları
komutanlarından Saruhan Bey tarafından kurulmuştur. Merkezi Manisa olan
beyliğin sınırları içerisinde Menemen, Foça ve Kemalpaşa (Nif) da
bulunmaktaydı. Yıldırım Bayezid iç mücadelelerin sürdüğü beyliğe son
verdi. Manisa Osmanlıların şehzade sancağı yapıldı (1390). Fetret devri
esnasında tekrar canlanmak isteyen beyliği, Çelebi Mehmet kesin olarak
ortadan kaldırdı (1410).
4-AYDINOĞULLARI (1308-1426)
Germiyanoğullarının
sübaşılarından (ordu komutanı) Aydın oğlu Mehmet Bey tarafından
kurulmuştur. Merkezi Birgi olmak üzere Aydın, İzmir ve Manisa çevresine
hâkim olmuşlardır. Mehmet Bey’den sonra başa geçen Gazi Umur Bey zamanı,
beyliğin en parlak devridir. Kuvvetli bir donanma kuran Umur Bey, Ege
adalarına seferler yapmış , İzmir’i ele geçirmiş idi (1328). Ancak güçlü
bir Haçlı donanmasının işgal ettiği İzmir’i tekrar kuşattıysa da bu
savaşta şehit düştü (1347). Umur Bey’den sonra Aydınoğulları eski gücünü
yitirdi . Yıldırım Bayezid, Karamanlıların kendisine karşı kışkırttığı
beyliği Osmanlı hâkimiyetine aldı(1390). Ankara Savaşı’ndan sonra
İzmiroğlu Cüneyt Bey, Osmanlıların fetret devri mücadelelerine katıldı.
Nihayet II.Murat tarafından beyliğe son verildi (1426).
5- KARESİOĞULLARI (1293-1359)
Karesi
Beyliği’nin kurucusu, Melik Danişment Gazi’nin soyundan gelen Kalem Bey
oğlu Karesi Bey‘dir. Selçuklular tarafından Bizans ucuna yerleştirilen
bu beyler, Germiyanlılarla beraber fetihlerde bulunmuşlardır. Balıkesir
ve çevresininin Bizans’tan alınmasıyla beylik kurulmuştur. 1302
tarihinden itibaren ele geçirilen Bergama, Edremit, Susurluk gibi
bölgenin mühim yerleşmelerine çok sayıda Türkmen yerleştirilmiştir.
Karesi Bey’in oğulları Demirhan ve Yahşi Bey, beyliği Edremit ve
Balıkesir olmak üzere iki kol hâlinde yönetmişlerdir. Kısa ömürlü olan
beylik Orhan Bey tarafından ortadan kaldırılmıştır (1359). Hacı İl Bey,
Evrenos Bey gibi beyliğin ileri gelenleri Osmanlılara katılarak büyük
hizmetlerde bulunmuşlardır.
6- MENTEŞEOĞULLARI (1282-1424)
Antalya‘dan
gemilerle Muğla kıyılarına çıkan Türkmenler, Menteşe Bey isimli uc beyi
liderliğinde Denizli’ye kadar olan bölgeleri fethetmişlerdi. Muğla ve
Aydın’ın fethiyle beylik kurulmuş oluyordu (1282). Milas, Fethiye,
Denizli bölgelerinin de alınmasıyla Mesut Bey zamanında Menteşeoğulları
en geniş sınırlarına ulaşmıştır (1310). Yıldırım Bayezid, ünlü Batı
Anadolu seferiyle bu beyliğe de son vermiştir (1390). Ankara Savaşı ile
yeniden ortaya çıkan beylik, Menteşeoğlu İlyas Bey’in ölümünden sonra
Osmanlı yönetimine girdi (1424). Fatih zamanında kesin olarak beyliğe
son verildi(1451). Denizcilikte ileri giden Menteşeoğulları, Güney-Batı
Anadolu’nun ve sahillerin Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
7- HAMİTOĞULLARI (1280-1423)
Selçukluların
batıdaki uc beylerinden Hamitoğlu İlyas Bey, beraberindeki
Türkmenlerle, Antalya ve Göller Bölgesinde faaliyet göstermekteydi.
İlyas Bey’in oğlu Dündar Bey , önce Uluborlu, sonra da Eğridir merkez
olmak üzere dedesi Hamit Bey’in adıyla anılan beyliği kurmuştur. Daha
sonra beylik Antalya ve Eğridir şubeleri olmak üzere iki kola
ayrılmıştır. Eğridir kolunun başına geçen Dündar Bey, İlhanlı
hâkimiyetini tanımıştır. I.Murat’ın baskısıyla, Hamit Beyi Hüseyin Bey
Akşehir, Beyşehir, Seydişehir ve Yalvaç’ı Osmanlılara satmak zorunda
kalmıştır (1374). Tekeoğulları adıyla da bilinen Antalya koluna ise,
Yıldırım Bayezid tarafından son verilmiştir (1391). Ankara Savaşı’ndan
sonra yeniden canlandırılan beylik, 1423’ de kesin olarak Osmanlıların
hâkimiyetine girmiştir.
8- SAHİTBATOĞULLARI (1288-1342)
Türkiye
Selçuklu veziri Sahib Ata’nın (Fahreddin Ali) iktâ’ı olan
Afyonkarahisar ve çevresinde, oğulları tarafından kurulmuştur. Sahib
Ata’nın ölüm tarihi beyliğin başlangıcı olarak kabul edilmektedir
(1288). Nusretüddin Ahmet (İbni Sahib)’in ölümüyle, beylik,
Germiyanoğulları tarafından ilhak edilmiştir (1342).
9- EŞREFOĞULLARI (1280-1326)
Selçuklu
uc beylerinden olan Eşrefoğlu Süleyman Bey tarafından Beyşehir ve
Seydişehir taraflarında kurulmuştur . İlk merkezleri Gurgurum iken daha
sonra Beyşehri merkez yapılmıştır. Süleyman Bey’in yerine geçen oğlu
Mehmet Bey, Akşehir ve Bolvadin taraflarını da ele
geçirmiştir.İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş Bey, 1326 yılında
beyliğe son vermiştir. Eşrefoğulları zamanında Beyşehir ve çevresi imar
edilmiştir.
10- ALÂİYE BEYLER
Alaaddin
Keykubad tarafından zapt edilen Alâiye(Alanya) şehrinde (1223), daha
sonra küçük bir beylik kurulmuştu. Alaiye beylerinin Selçuklu
hanedanından oldukları söylenir. Alaiye 1293’te Karamanoğlu Mehmet
Bey’in eline geçti. Alaiye’deki Karaman beyleri Memlûklerin hâkimiyetini
tanımıştı. Nihayet şehir 1427’de Memlûklere satıldı. Alaiye Beyleri
kendileri ve Memlûkler adına para bastırdılar. Bu paralardan, ilk Alaiye
Beyi’nin Savcı olduğu anlaşılmaktadır. Gedik Ahmet Paşa Alaiye’yi ele
geçirerek, şehri Osmanlı idaresine katmıştır (1462). Tersane ve limanı
ile Alaiye bir ticaret merkeziydi. Bu sebeple Alaiye Beyleri ve şehir
halkı oldukça zengin idiler.
11- CANİK BEYLİKLER
Samsun,
Giresun, Ordu, Niksar‘ı içine alan Orta Karadeniz bölgesine Canik adı
verilmiştir. Canik bölgesi daha çok Oğuzların Çepni boyu tarafından
iskân edilmişti. Türkiye Selçuklularının dağılma devrinde, ayrı ayrı
ailelerden gelen beyler Canik Beylikleri adıyla bölgede hâkimiyet
kurmuşlardır. Bayramoğulları, Kubadoğulları, Taşanoğulları,
Taceddinoğulları bunlardan en önemlileridir. Kadı Burhaneddin Ahmet ve
Yıldırım Bayezid arasındaki mücadeleye sahne olan bu bölge II.Murad
devrinde kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiştir (1427).
12- TACEDDİNOĞULLARI (1378-1428)
Nüfuzlu
bir bey olduğu bilinen Emir Taceddin beyliğin kurucusudur. Beyliğin
merkezi Niksar olup , Bafra ve Ordu’ya kadar sınırlar uzanmaktaydı .
Emir Taceddin, ölümüne kadar bölgenin en güçlü devletini kuran Kadı
Burhaneddin ile mücadele etmiştir (1387). Kadı Burhaneddin Niksar‘ı ele
geçirdiğinde Taceddin’in oğullarını yerinde bırakmıştır. Ancak
Taceddinoğulları daha çok Osmanlılardın yanında yer aldılar.
Taceddinoğulları’nın son beyi Mahmut, ülkeyi Osmanlılara bırakmak
zorunda kalmış, böylece beylik tarihe karışmıştır (1428 ).
13- CANDAROĞULLARI (1292-1461)
Selçuklu
Beylerinden Şemseddin Yaman Candar, beyliğin kurucusudur. Bir hizmetine
karşılık İlhanlılar, Kastamonu ve çevresini kendisine vermiş; böylece
beyliğin temelleri atılmıştır. Daha sonra Sinop‘un da alınmasıyla beylik
iki kola ayrılmıştır. Sinop kolunda İsfendiyar Bey bulunuyordu.
Osmanlılar bu sebeple beyliğe İsfendiyar Beyliği de demişlerdir. Ankara
Savaşı’ndan sonra Çankırı, Samsun ve Bafra beyliğe dahil edilmiştir.
Fatih, Trabzon seferi esnasında bu beyliğe son vermiştir ( 1461). Ayrıca
Sinop ve Çevresinde Pervaneoğulları, Kastamonu civarında Çobanoğulları
ve Ankara‘da Ahiler kısa süreli hâkimiyetler kurmuşlardır
|
|
|
|
|
|
